میتاانالیز ( Meta-analysis ) چیست و چګونه انجام می شود؟

 میتاانالیز (  Meta-analysis ) چیست و چګونه انجام می شود؟

متا انالیز، به عبارت ساده یک روش احصایوی ( statistical ) است که برای توحید نتایج چندین مطالعه یا تحقیق جداگانه در یک موضوع بکار برده می شود واین امکان میدهد تا نتایج بسیاردقیق وقابل اعتماد نسبت به مطالعات فردی بدست آوریم. به عبارت دیګر در متا انالیزمحققان بطور سیستماتیک مطالعات را که درمورد یک موضوع منتشر شده اند مرور نموده و نتایج حاصل ازانها رابر رسی و مورد ارزیابی قرار می هند، نقاط ضعف وقوت انرا بیان و بعد بر اساس ان ارقام یک نتیجه گیری کلی می نماید.

بسیاری از مطالعات علمی ( Scientific studies ) تاثیر یک تداوی را بررسی می کنند، اما نتایج میتواند کم وبیش متفاوت باشد. یک میتا انا لیز تمام نتایج مطالعات یک تداوی (  same Treatment ) را بر رسی کرده و زمینه بهتری را برای انتخاب بهترین تداوی فراهم می نماید. بطور مثال در سال 2013 یک متا انالیزاز 17 تحقیقات کلینیکی برای ارزیابی موثریت دوا های ضد افسرده گی ( antidepressant ) در تداوی دیپریشن (  depression ) انجام شد.درین ازمایشات بیش از 3700 مریض اشتراک نمودند، نتایج نشان داد که دواهای انتی دیپریسانت در تداوی دیپریشن نزد کلان سالان موثرتر از پلاسیبو هستند. با این حال، موثریت این دواها در مریضان مبتلا به دیپریشن وخیم در مقایسه به مریضان مبتلا به دیپریشن متوسط یا خفیف کمتر بود. این به دوکتوران کمک نمود تا بهتر بفهمند که کدام مریضان ازین دواها سود می برند.

تاریخچه :

اصطلاح میتا انالیز یا فرا تحلیل درسال ۱۹۷۶ توسط جین ګلاس (  Gene Glass ) احصایه دان و محقق امریکا یی به میان امد. او اظهار نمود که میتا انالیز به تحلیل از تحلیل ها ربط دارد. در حالیکه ګلاس به عنوان نویسنده اولین میتا انا لیزمعاصر شناخته می شود، اما مقاله که در سال ۱۹۰۴ توسط احصایه دان کار ل پیرسون (  Karl Pearson ) در مجله طبی بریتانیا مبنی بر جمع اوری چندین مطالعه در مورد تلقیح   inoculation)) محرقه به نشر رسید به عنوان اولین رویکرد میتا انالیز برای جمع اوری نتایج کلینیکی متعدد تلقی می گردد.

موارد یا ساحه استفاده از متا انالیز

از متا انا لیز بطور وسیع در زمینه های مختلف از جمله طب، روان شناسی، اموزش، بیولوجی و ایکولوجی (  ecology  ) استفاده می شود.درطبابت متا انا لیز، اکثرا برای توحید و انسجام نتایج چندین ازمایش کلینیکی برای بدست اوردن اطلا عات دقیقتر در مورد موثریت یک دوا یا یک تداوی استفاده می شود. متا انا لیز بخصوص در طب مفید است، زیرا به دوکتوران کمک می نماید تا تصویر بزرگ را که براساس امارو ارقام چندین کار علمی در مورد تعین موثریت تداوی ، شناسایی عوارض جانبی واندازه گیری خطرات تهیه می گردد ببینند.

مراحل اجرای متا انا لیز

مراحل ذیل را میتوان برای انجام یک متا انا لیز بر جسته کرد:

1-     تعین هدف: درین مرحله هدف متا انا لیز مشخص می گردد، بطور مثال تعین موثریت یک تداوی خاص یا تاثیر ان بالای یک گروپ خاصی از افراد.

2-     جستجوی لیتراتور (  literature ): در مرحله دوم لازم است تا مروری بر تمام مقالات واثار مرتبط به موضوع با در نظر داشت اعتبار وقابلیت اعتماد ان مورد استفاده قرار گیرد.

3-     ارزیابی و انتخاب مطالعات.

4-     مرحله ای استخراج امار و ارقام است.

5-     تجزیه و تحلیل امار و ارقام: محاسبه حد متوسط ارقام، تفاوت یا انحراف از ستاندرد، انتروال اطمینان (  confidence interval ) وغیره.

6-     مرحله تفسیر نتایج است که بر اساس ان نتایج نهایی استخراج می شوند.

7-     انتشار: درین مرحله نتایج متا انا لیز در یک مجله علمی منتشر و یا دریک کنفرانس علمی ارایه می گردد.

هر یک ازین مراحل نیاز به برنامه ریزی و اجرای دقیق دارد.

میلیون ها مقالات در سال:

حجم تحقیقات علمی بسیار زیاد است و هر سال حد اقل یک میلیون مقاله در بیشتراز ‎۵۰۰۰ مجله منتشر و به تعداد انها هر سال افزوده می شود. بنابرین مشکل و یا غیر ممکن است که به تمام تحقیقات جدید دسترسی پیدا نمود، بخصوص اګر یک موضوع ګسترده و چندین موضوع را پوشش دهد.

در سطح بین المللی بسیاری مطالعات علمی با هم مشابه انجام می شوند. این مطالعات نشان می دهد، هر چند که در ان از بهترین روش های تحقیقاتی استفاده شود، باز هم ممکن است شرایطی وجود داشته باشد که محققان کنترولی بر ان نداشته و نتایج تعجب اور بدست اید. درذیل از یک مثال یاد اوری می ګردد.

در سال ۲۰۰۶ در مجله طبی امریکایی  Journal of American Medical association  دو مطالعه منتشرشد. این دو مطالعه مساج قلب توسط یک دستګاه خودکاررا با مساج قلب توسط انسان در واقعات توقف قلب (  Cardiac arrest) بمنظور احیای مجدد (  reanimation/ Resusciation ) مقایسه کردند. یک مطالعه نشان داد که احیای مجدد یازنده ماندن با دستگاه مساج میکانیکی قلب بهترین و 10% احیای دوباره گردیدند، در حالیکه با مساج قلب توسط انسان تنها 3% احیای مجدد شدند. درین مطالعه در مجموع783 نفر مساج قلب دریافت نمودند. مطالعه دیگر نتیجه بر عکس را ارایه داشت یعنی مساج میکانیکی قلب نتایج بدتری به همراه داشت فقط 6% احیای مجد ګردیدند و در حالیکه با مساج قلب توسط انسان 10% احیای مجدد شدند. درین مطالعه 1071 نفر در اثر توقف قلب مورد مساج قلب قرار گرفتند. دریافت چنین نتایج مختلف البته تعجب اور است، ولی اگر مطالعات را تجزیه و تحلیل نماییم، ممکن است تفاوت های ذیل بین انها وجود داشته باشد:

۰ افرادیکه احیای مجدد را انجام داده اند.

۰ زمان سپری شده از وقوع سکته قلب تا شروع احیای مجدد

۰ زمان سپری شده قبل از استفاده از Defibrillator ( دی  فیبریلاتور عبارت از یک دستګاه است که ریتم قلب مبتلا به توقف قلب را تجزیه و تحلیل نموده ودر صورت لزوم شوک برقی (  electric shock ) وارد می کند(.

۰ کیفیت مساج قلب توسط اشخاصیکه مساج قلب راانجام داده اند. 

نتایج حتی از مطالعات ایکه بخوبی انجام شده است نیز میتواند مختلف باشد. بمنظور کمک به دوکتوران وسایر افراد علاقمند برای دریافت نتیجه ګیری های مطمئن تروانتخاب تداوی بر پایه ای استوار، میتوان یک میتا انا لیز را که در ان نتایج بسیاری از مطالعات جمع اوری شده است انجام داد.

تقاضا ها از مطالعات درمیتا انا لیز کدام است؟

برای کیفیت یک میتا انا لیز مهم است تا محقق سوال علمی را که بدنبال پیداکردن جواب ان است بصورت واضح تعریف نماید. علاوه بر این مهم است تا مطالبات را که از مطالعات جداګانه که در میتا انالیز ګنجانیده می شوند نیز تعین ګردد. لازم است تا معیارهای به اصطلاح ورود (  inclusion ) وخروج (  exclusion ) در متا انا لیز بیان ګردد، یعنی اینکه کدام ګروپ مریضان و چه نوع مطالعات باید شامل متاانالیز شوند وکدام کمبودی یا ضعف در مطالعات سبب شامل نشدن ان در متاانا لیز می شود.

یک تقاضای مهم برای مطالعات جداګانه این است که انها باید مطالعات تصادفی کنترول شده (  randomized controlled studies ) باشند، یعنی یک مطالعه باید تاثیریک دوای نو رابا یک دوای کنترول ( بطور مثال placebo: چیزی مانند دوا،یک اصطلاح برای تداوی است که هیچ تاثر طبی ندارد. پلاسیبو اغلبا در ازمایشات دوا  مورد استفاده قرار می ګیرد تا مشخص ګردد که ایا دوا بدلیل ماده فعال آن تاثیر می کند و یا بدلیل انتظارات مریض یاداکتراز ان) یا یک دوای دیګرکه در مریضی فعلی بطورګسترده بکار برده می شود مقایسه نماید. این مقایسه بدین معنا است که مطالعه کنترول شده است و انتخاب بیماران که باید تداوی نو یا کنترول شده را دریافت می نمایند باید تصادفی باشند. هیچ ویژه ګی بیمارکه تعین کننده نوع تداوی باشدباید وجود نداشته باشد وهمچنان نه مریض ونه داکتر باید بالای انتخاب تاثیر بګذارد.

انتخاب تداوی بصورت تصادفی یا توسط قرعه کشی (  randomization ) انجام می شود. علاوه بر این هدف باید این باشد که نه مریص ونه داکترمعالج ندانند، کدام یک از این دو معالجه انجام شده است – مطالعه کور (  blind study )نامیده می شود. این تضمین می کند که تداوی یګانه تفاوت مهم بین دوګروپ مریضان است واین تفاوت بدلیل تاثیراین دو تداوی می باشد، نه تفاوت بین این دوګروپ مورد مقایسه ( بطور مثال جنسیت، سن، کار وغیره).

روش های انتخاب مطالعات برای متا انالیز:

وظیفه بعدی محققان که متا انالیزراانجام میدهند، یافتن تمام مطالعاتی است که در سراسرجهان در مورد یک دوای مشخص بطور مثال استما انجام شده است.درین جا از منابع مختلف استفاده می شود که مهمترین انها بانک های اطلاعاتی الیکترونیک (  Electronic databases ) بزرګ است که شامل تمام مطالعات انجام شده در جهان است.

PUBMED یکی از شناخته ترین بانک های اطلاعاتی است. بطور مثال محققان 147 مطالعه را پیداکردند که مربوط یکنوع مشخص دوایی استما است. مرحله بعدی بررسی انتقادی این 147 مطالعه است. درین جا از معیار های  inclusion و  exclusion  که در بالا تذکر داده شد استفاده بعمل می اید. اغلبا چندین محقق بطور  مستقل از یک د یگرتمام 147 مطالعه را ارزیابی می کنند, مطالعات که بر روی انها توافق صورت می گیرد ومعیار های تعین شده رابراورده می سازند, سپس در تجزیه وتحلیل بیشتر گنجانیده می شوند. بطور مثال بالای 23 مطالعه توافق حاصل می ګردد, در حالیکه بقیه مطالعات بطور مثال به دلیل نداشتن گروپ کنترول در مطالعه رد می شوند.

در مورد خود متا انالیز:

درین مرحله محققان تلاش می نمایند تا نتایج بدست امده از ۲۳ مطالعه را با هم توحید نمایند. بنابرین اماروارقام بدست امده از نظر احصایوی تجزیه وتحلیل ګردیده و نتایج متوسط این ۲۳ مطالعه نشان داده میشود.

نتایج هر یک ازین مطالعات فردی با وزن های مختلف بسته به اندازه مطالعات انجام شده می باشد. فرض می کنیم ، شما مشاهده نمودید که دوای مورد مطالعه استما ۶۰ ٪ موثر تر از از پلاسیبوبود، از انجایی که نتیجه بر اساس تعداد زیادی مریضان بدست امده است، نتیجه ګیری مطمئن ترازنتیجه ګیری هر یک ازمطالعات جداګانه می باشد. محققان اینرا برای ما با نشان دادن انچه که بنام  انتروال اطمینان یا  safety interval  (  confidence interval ) نامیده می شود نشان می دهند. انتروال اطمینان یا اعتماد به ما می ګوید که نتیجه چقدر مطمئن است. به ما می ګوید که نتیجه «واقعی» با اطمینان ۹۵٪ جایی بین حد پائین وبالا ی انتروال قرار دارد. در مثال ما بین ۱،۴۸و ۱،۷۲ . این بدان معنا است که تاثیردوایی استما ما بین ۴۸٪ و۷۲٪ بهتر از پلاسیبواست.

انتشار متا انالیز (  publication of meta-analysis )

مشهورترین جای انتشار برای متا انالیز، مجله ای طبی و کتاب خانه کوکران (  Cochrane library ) است. معمولا برای چنین ګذارش هاومقالات علمی نام یا اصطلاح مرور سیستماتیک (  a systematic Review ) بکاربرده می شود. یک مرور سیستماتیک بدرستی انجام شده بر اساس تعدادی زیادی ازمایشات تصادفی کنترول شده (  randomized controlled trials ) یکی از بهترین ها درتحقیقات طبی درنظر ګرفته می شود. ارزش علمی یک مقاله که اکثرا بنام شواهد (  evidence ) نامیده می شودبر اساس یک معیار(  scale ) از ۱ -۴ طبقه بندی می شود که ۱ بهترین ان است. متا انالیز ها در سطح یک تعلق دارند. کتاب خانه کوکران شامل مجموعه ای از چندین هزار بررسی های سیستماتیک است.

نقاط ضعف متا انالیز ها:

یکی از نقاط ضعف متا انالیز ها بنام طرفداری انتشار(  publication bias ) نامیده می شود. محققان و مجلات طبی بیشتر علاقمند انتشار مطالعات مثبت هستند، یعنی مطالعات که نشان دهنده تاثیر یک دوای معین باشند. اما برعکس انتشارمطالعات منفی مبنی بر عدم تاثیر یک دوا ممکن است دشوارتر باشد وبنابرین یک جانب داری انتشار میتواند ایجاد شود، زیرا تمام مطالعات مثبت منتشر، در حالیکه فقط برخی از مطالعات منفی منتشر می شوند ودر نتیجه یک متا انالیز میتواند تصویر مثبت کاذب از تداوی طبی مورد نظر راارایه دهد.

تمرکز بین المللی روی این پرابلم وجود دارد و انها تلاش می ورزند تا اطمینان حاصل نمایند که همه نتایج مثبت و منفی بدون توجه به منافع تجاری در دسترس قرار ګیرند. امروزیکی تقاضا ها اینست که تمام مطالعات انسانی قبل از انجام باید در یک ثبت عمومی ثبت ګردند. بنا برین محققانی که باید یک متا انا لیزرا انجام دهند، میتوانند راجیستر یا ثبت را برای مطالعات منتشر شده و منتشر نشده  بر رسی کنند.

در نهایت میتا انالیزها براساس تحقیقات وجود داشته اجرا می شوند. اګر تحقیق در یک زمینه وجود نداشته باشد یا فقط بصورت غیرمستقیم انجام شود، یک متا انا لیزنمی تواند امار و ارقام جدیدی را ایجاد کند، زېرا اګر تنها امار وارقام غیردقیق

وارد متا انا لیز شود، نتیجه نا مشخص خواهد بود.ګروپ تحقیقاتی متا انا لیزباید این موضوع را در مقاله توضیح دهندد.

نویسنده: دوکتور شاه جهان

منابع:

‌

. Bo Christensen, professor, PhD, general practitioner,  Institute of Public health-General medicine, Aarhus University,Denmark, 29.01.2023

.   ۰متا انالیز چیست وچرا به ان نیاز داریم           Diss Zakaz.ru, 24.03.2021

     ۰تاریخچه متا انا لیز                                                             Wikipedia , http://en.wikipedia.org .