سیستم معافیت ( immune system )،انتی بادی ها ( Antibodies ) و انتی بادی های مونوکلونال ( Monoclonal Antibodies/mAb)

نویسنده : دوکتور شاجهان

تاریخ: فیبروری ۲۰۲۵

سیستم معافیت (  immune system )،انتی بادی ها ( Antibodies ) و انتی بادی های مونوکلونال ( Monoclonal Antibodies/mAb)

سیستم معافیت چیست ؟

ما در یک محیط خصمانه زندګی می کنیم ، زیرا ماهرروز با هزاران باکتری ها، ویروس ها، فنګس ها ( fungi )و پارازیت ها مواجه می شویم۰ بدون داشتن یک سیستم معافیتی موثر که قادر به شناسایی ومبارزه با میکرو اورګانیزمهای مهاجم باشد، ما برای مدت طولانی  زنده نخواهیم بود۰

سیستم معافیت یک سیستم بسیار پیچیده است که از حجرات سفید خون، پروتئینها واعضاء / انساج خاص مانند مغز استخوان ( bone marrow )، طحال ( spleen ) و عقد ات لمفاوی تشکیل شده است، که برای محافظت بدن در مقابل انتانات با میکرواورګانیزم ها ضروری هستند۰ همچنین:

۰ سیستم معافیت در بیماری های التهابی که توسط میکرو اورګانیزم ها ایجاد نمی شوند،نقش مرکزی دارد۰

۰ سیستم معافیت برای کنترول ، بازرسی ( monitoring ) و مبارزه با حجرات سرطانی نیز مهم است۰

۰  کاهش فعالیت سیستم معافیت میتواند منجربه ایجاد تعدادی از بیماری های autoimmune والرژیک ګردد۰

سیستم معافیت را میتوان به سیستم معافیت طبعی یا ذاتی ،  ولادی، ا رثی، مادرزاد ( ّInnate Immune System ) و اکتسابی ( Acquired Immune system ) یا تطابق پذیر ( adaptive ) تقسیم کرد۰

سیستم معافیت ذاتی اولین خط دفاعی ما است که از زمان تولد کاملا فعال و اغلبا قادر است که انتانات ( infections ) را در نخستین مرحله ظهورنابود کنند۰ این دفاع خیلی سریع ولی غیر اختصاصی است و این سیستم معافیت بنام سیستم معافیت طبعی و غیر اختصاصی ( non specific/natural ) نیز شناخته می شود۰ " حافظه ایمونولوژیک " ندارد، بنا برین هر بار یکسان عکس العمل نشان می دهد.

با این حال سیستم معافیت طبعی برای فعال کردن سیستم معافیت اکتسابی اهمیت زیادی دارد و چندین روز طول می کشد تا سیسم معافیت اکتسابی ایجاد شود۰

اګر تمام میکانیزم های بیولوژیکی را در نظر بګیریم که درمقابل انتان محافظت می کنند، سیستم معافیت طبیعی یا ذاتی شامل موارد ذیل نیز می شود:

جلد: یک مانعه بیرونی متراکم و ضد اب ( waterproof ) است۰ بنا برین جلد میتواند عناصر خارجی را دور نګهدارد، مګر اګراینکه در جلد ذخم یا بریده ګی موجود باشد، درینصورت باکتری ها میتوانند بداخل نفوذ کنند۰

غشا های مخاطی ( Mucous membranes ) : مخاط ( mucus ) در طرق تنفسی میکرو اورګانیزم ها را محاصره ( capture ) و ساختمان های کوچکی مانند موها بنام سیلیا ( cilia حالت جمع از کلمه لاتین cilium)که غشای مخاطی مجرای تنفسی را می پوشانند، مخاط را به بیرون انتقال میدهند وبه اینصورت به پاک نګهداشتن طرق تنفسی کمک می کنند۰

اسید معده : بسیاری از میکرو اورګانیزم هایی که از طریق غذا و نوشیدنی ګرفته می شوند، توسط اسید معده در معده از بین می روند۰

مایعات بدن : اشک   (Tears  )  و لعاب دهن ( saliva ) دارای انزایم ها ضدباکتری هستند که میتوانند خطر انفیکشن را کاهش دهند۰

سیستم معافیت ذاتی بطورمداوم میکرو اور ګانیزم های مهاجم واینکه نسجی دوچار افت ګردیده است مورد کنترول قرارمیدهد۰ برخی از حجرات در سطح حجره و در داخل حجره حاوی رسپتورها هستند ( Pathogen Recognition Receptors / PRR ) که قادر به شنا سایی مولیکول های مختلف از میکرواورګانیزم ها (Pathogen Associated Molecular patterns/ PAMPS ) یا ازاد شده از حجرات مرده    Danger Associated Molecular patterns/DAMPS) هستند۰

اګرحجرات توسط PAMPS  ویا DAMPS  تحریک شوند، فعال می ګردند وبرخی مولیکول های سیګنال دهنده را ازاد می نمایند که منجر به کشانیدن یا جلب حجرات معافیت به ناحیه ګردیده و یک عکس العمل التهابی رااغاز می کنند۰اینها هم چنین به فعال کردن سیسم معافیت اکتسابی نیز کمک می کنند۰

سیستم کمپلمنت ( The complement system ) چیست ؟ سیستم کمپلمنت بخشی هومورال سیستم معافیت طبیعی یا ذاتی است و توانایی انتیبادی ها و حجرات فاګوسیتیک رابرای پاک سازی میکروب ها و حجرات اسیب دیده از عضویت ، گسترش التهاب وحمله به غشای حجره وی بیماری زا را تکمیل "  " یا تقویت می کند ودلیل دادن نام کمپلمنت به این سیستم هم از این جا ناشی می گردد، زیرا این سیستم فعالیت حجرات و حجرات ایکه مقابل انفیکشن مبارزه می کنند /complemetsمکمل " یا تقویت می کند

  سیستم کمپلمنت شامل پروتئین های کوچک است که در خون یافت می شوند و توسط جگر ساخته می شوند. سیستم کمپلمنت بیش از ۳۰ پروتئین مختلف تشکیل شده است. بطور نورمال انها بعنوان پیشقدم های غیر فعال در گردش هستند. وقتیکه توسط یک محرک تحریک شوند، پروتیاز ها این پروتئین های کوچک را تجزیه تا سیتوکین های فعال را ازاد سازند. بنابرین اگرمحرک اصلی یک باکتری مهاجم باشد، سیتوکین ها غشای حجره وی هدف را مختل و انرا می کشد. 

سیستم کمپلمنت باوجود اینکه بخشی از سیستم معافیت ذاتی است، میتواند توسط انتی بادی های تولید شده توسط سیستم معافیت کسبی بکار گرفته شود و وارد عمل شود. 

طوریکه در بالا تذکر بعمل امد که پروتېین های سیستم کمپلمنت به شکل غیر فعال در ګردش هستند، اما در پاسخ به شناسایی اجزای مولیکولی میکرو اورګانیزم ها بطور متوالی فعال می شوند ودر یک زنجیر کار می کنند که در ان اتصال یک پروتئین باعث اتصال پروتئین بعدی در یک  cascade یا ابشار می ګردد۰

سه مسیر بیوشیمیک سیستم کمپلمنت را فعال می کند:

۰ مسیرکلاسیک (classical  ) : زمانی اتفاق می افتد که انتی بادی  در سطح میکرو اورګانیزم متصل می شود۰

۰ میسر الترناتیف( Alternative ) : که توسط ساختار های کاربوهیدراتی در سطح حجره بطور مثال باکتری فعال می ګردد۰

۰ مسیر لکتین ( Lectin2 ) : که با اتصال یک پروتېین پلاسما به ساختمان های خاص کاربوهیدریت اغاز می شود۰     

وظایف عمده سیستم کمپلمنت:

۰ opsonization : فاګوسیتوز را از طریق وصل شدن اپسونین ها ( C3b, C4b ) به اورګانیزم خارجی افزایش می دهند۰  opsonin: به هر ماده ای که فاګوسیتوزرا افزایش می دهد  اطلاق می ګردد یا به عبارت دیګر، یک انتی بادی یا ماده دیګر که به میکرو اورګانیزم ها یا حجرات خارجی متصل می شود و انها را برای فاګوسیتوزاسان می سازند.

۰ chemotaxis  : ماکروفاژها ونوتروفیل ها را ازطریق التهاب بواسطه میدیاتور های التهابی جذب می کند؛ C5a و به اندازه کمترC3a,   و C4a ( جذب ماکروفاژ ها ونوتروفیل ها )

۰   انحلال حجره ( cell lysis ) : پاره ګی غشای حجرات خارجی ۰  به علت تشکیل کاملکس حمله بر غشای حجره ( membrane attack complex/MAC )، غشا هارا پاره می کند.

۰   agglutination : عوامل حامل انتیجن ها

سیستم معافیت اکتسابی ( The adaptive immune system )

سیستم معافیت اکتسابی بنام سیستم معافیت اختصاصی ( specific immune system ) نیزنامیده می شود،زیرا بطور خاص میکرواورگانیزم مهاجم را که مسئول یک مریضی خاص است هدف قرار می دهد۰ سیستم معافیت اکتسابی ابتدا باید تشخیص میکروب / ویروس رابیاموزد۰ بنابرین نسبت به سیستم معافیت ذاتی به اهستګی پاسخ می دهد ، اما از طرف دیګر دقیقتر است۰ این سیستم هم چنین دارای این مزیت بزرګ است که ، زمانیکه میکرواورګانیزم را شناخت   "حافظه ایمونولوژیک " رشد می کند، یعنی دفعه دیگرمهاجمان قبلی را بیاد اورده ودربرابر ان سریعتر وقویترپاسخ نشان می دهد۰

مانند سیستم معافیت ذاتی ، سیستم معافیت اکتسابی را می توان به بخش حجره وی ( cellular ) وهومورال ( humoral ) تقسیم کرد۰ فکتور های هومورال انتی بادی هستند ( توسط مایعات بدن مانند خون، لمف منتقل می گردند ) و فاکتورهای حجره وی شامل لیمفوسیت های هستند که در مغز استخوان تولید و به انساج لیمفوئید مهاجرت می کنند۰

انتی بادی ( Antibody ) چیست؟

انتی بادی ها مولیکول های پروتئینی هستند که توسط یک نوعی ا ز حجرات سفید خون بنام لیمفوسېت های B ( lymphocytes B-) یا حجرات B ( ‌B cell ) در پاسخ به ورود یک ماده خارجی در بدن بنام انتیجن  تولید می شوند ۰ انتی بادی ، انتیجن را شناسایی وبه ان متصل می شود و در نتیجه مانع فعالیت ان می ګردد۰ بطور مثال اګر این یک بیماری انتانی باشد، یک انتی بادی میتواند بطور خاص به پروتیین روی سطح ویروس وصل و از منتن کردن میزبان توسط ویروس جلوګیری می نماید.

 طیف وسیع از مواد بحیث انتیجن توسط بدن در نظر ګرفته می شوند مانند ویروس ها، باکتری ها، پا ازېت ها و حجرات غیر طبعی مانند حجرات سر طانی و مواد سمی  مانند ذهر حشرات۰

لیمفوسیت B اولین باراز Bursa of Fabricius  ( عضو لیمفوئیدی اولیه در پرنده ګان) جدا و به همین دلیل به ان حجرات B ( Bursa ) ګفته می شود۰

لیمفوسیت ها نوعی از حجرات سفید خون هستند که بخشی از سیستم معافیت بدن رامې سازند۰ لیمفوسیت ها را میتوان به حجرات B و حجرات T تقسیم کرد۰ هم حجرات B وهم حجرات T در مغزاستخوان تولید می شوند۰ حجرات B انتی بادی تولید می کنند که باکتری ها، ویروس ها و توکسین های مهاجم را مورد حمله قرارمی دهند۰ حجرات T ، حجرات خود بدن را که توسط ویروس ها تسخیر یا سرطانی شده اند  ازبین می برند۰

حجرات B

 حجرات B که حجرات تولید کننده انتی بادی هستند از حجرات بنیادی ( stem cells ) درمغز استخوان تولید می شوند۰ قبل از خروج جرات B از مغز استخوان، تغیرات قابل توجهی در DNA انها رخ می دهد یعنی انتی بادی ها در ان رمزګذاری یا  کود ( code ) می شوند۰ حجرات B  پس از خروج از مغز استخوان، توسط خون به عقدات لمفاوی ( lymph nodes ) می روند۰ اګرانها به انتیجن مورد نظرخود روبرو شوند، شروع به تقسیم شدن مې کنند و برخی از انها به حجرات  plasma cells تبدیل می شوند که  IgM را تولید می کنند۰درعقدات لمفاوی انها همچنین در بیشترموارد سیګنالی را ازحجرات T دریافت میکنند و به حجرات plasma cells با عمر طولانی تبدیل می شوند که IgG و IgA را تولید مې کنند۰اینها به سمت مغزاستخوان حرکت می کنند، جایی که سال ها درانجا باقی می مانند وانتی بادی تولید می کنند۰برخی از حجرات B به حجرات حافظه ( memory cells ) تبدیل می شوند و دفعه دیګر که به همان انتیجن مواجه می شوند، سریعتر و قویترعکس العمل نشان می دهند و با تولید معافیت دربرابربطورمثال یک انتان ویروسی کمک می کنند۰

حجرات B میتوانند به پروتئین ها، کاربوهید ات ها و لیپیدها عکس العمل نشان دهند ۰

حجرات T

حجرات T را میتوان به حجرات  Tکمک کننده ، ، T- helper cells ( CD4 cells ) و حجرات T سیتو توکسیک یا حجرات T کشنده، Killer T cells ( CD8 ) تقسیم کرد۰ هنګامی که حجرات T ازمغزاستخوان خارج می شوند بطرف تیموس ( thymus ) حرکت می کنند و در انجا به حجرات T بالغ تبدیل می شوند۰ در تیموس هم انتخاب مثبت و هم منفی رخ می دهد۰ حجرات T که میتواند نوع نسج خود ما را شناسایی نماید انتخاب می ګردد و حجرات T که در مقابل آوتوانتیجن ها ( autoantigens ) عکس العمل نشان میدهند حذف می شوند۰ این انتخاب برای جلو ګیری از توسعه امراض autoimmune disease بسیارمهم می باشد۰

حجرات فعال شده سیتوتوکسیک T میتوانند به داخل انساج حرکت نمایند وبا ترشح مواد سیتو توکسیک،  perforin و granzyme B حجرات منتن و سرطانی را از بین ببرند۰

حجرات T  کمک کننده یک وظیفه تنظیم کننده دارند. حجرات  کمکی نظر به اینکه کدام سیگنال را دریافت می کنند، میتوانند از جمله به موارد ذیل تبدیل شوند: حجرات Th1 ، حجرات  Th2 یا حجرات Th17 . حجرات Th1 رول مهم را در مبارزه باباکتری های داخل حجره وی دارند، حجرات Th2 برای دفاع دربرابر کرم ها (  Worms) و ایجادالرژی و حجرات Th17 برای مبارزه با انتانات سمارقی سطحی ( superficial fungal infections  ) مهم هستند. برخی نیزبه حجرات  تنظیم کننده  ( Treg cells ) تبدیل می شوند که برای جلو گی ازتوسعه معافیت خودی ( autoimmune ) حیاتی هستند.

مانند حجرات B حجرات T حافظه  ( memory T cells ) نیزرشد می کنند و سالها پس از ختم انتان در بدن یافت می شوند و این حجرات انتیجن حجرات خار جی را به خاطر می اورند۰

ماکروفاژ ها / مونوسیت ها ( macrophages/monocytes )

مونوسیت ها در مغز استخوان تولید مشوند۰ انها داخل جریان خون ګردش می کنند و از انجا به انساج مهاجرت و به ماکروفاژتبدیل می

شوند۰ ماکرو فاژها که فاګوسیت ( phagocyte ) نیزهستند، در پیدا نمودن و خوردن ( phagocytizing ) باکتری ها،ویروس ها وحجرات مرده تخصص دارند۰ مکروفاژها نظر به اینکه در کدام نسج قراردا ند، میتوانند نام های مختلف داشته باشند، بطور مثال   

حجرات کوپر ( kupffer ) در جګر و حجرات میکرو ګلیا ( microglia ) درمغز۰ مکروفاژ ها هم چنین مولیکول های سیګنال دهنده را ازاد می نمایند که به اغاز یک عکس العمل التهابی  ( inflammation ) کمک می کنند۰

حجرات نشان دهنده انتیجن / حجرات دندریتیک ( antigen -presenting cells/dendritic cells )

برخی از مونوسیت ها به حجرات نشاندهنده انتیجن ( antigen-presenting cells/dendritic cells ) تبدیل می شوند۰ اینها میکرواورګانیزم هارا ګرفته و تخریب می نمایند۰ سپس به

عقدات لمفاوی مهاجرت می کنند، جایکه قسمت از میکر اور ګانیزم ( انتیجن ) را روې سطح خودبه حجرات T و B نشان می دهند۰بنا

برین انها برای فعال نمودن سیستم معافیت کسبی حیاتی هستند۰

انتی بادی چګونه عمل می کند؟

ادامه دارد ...